Μελισσών κατάρρευση

Το σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσοκοινωνιών έχει ήδη πλήξει βαρύτατα τις Ηνωμένες Πολιτείες και τον Καναδά, ενώ έχουμε κρούσματα και στην Ευρώπη - ευτυχώς όχι στην Ελλάδα. Μια ενδεχόμενη κατάρρευση των μελισσών θα φέρει κατάρρευση και της τροφικής αλυσίδας και της οικονομίας, ενώ ως βασικός ένοχος φέρεται ο άνθρωπος
ΘΕΟΔΩΡΑ ΤΣΩΛΗ

Ο ρόλος τους για την ισορροπία του οικοσυστήματος είναι άκρως σημαντικός, αφού χωρίς αυτές μπορεί η αλυσίδα της ζωής να καταρρεύσει - το ίδιο εκτιμάται ότι θα συμβεί και στη γεωργική παραγωγή χωρίς την παρουσία τους. Ο ρόλος τους για την οικονομία - και δη στη χώρα μας - είναι πρωταρχικός αφού «γεννούν» ένα προϊόν - κυριολεκτικώς και μεταφορικώς - χρυσό, το μέλι. Για όλους αυτούς τους λόγους όταν τα πολύτιμα έντομα που ονομάζονται μέλισσες εξαφανίζονται από τις κυψέλες με ανησυχητικά ταχείς ρυθμούς σε διαφορετικές χώρες, με αποτέλεσμα οι επιστήμονες να μιλούν για διαταραχή που «πλήττει» τους πληθυσμούς τους, τότε το θέμα είναι σοβαρό όχι μόνο για τους μελισσοπαραγωγούς αλλά για τον καθένα από εμάς.
Μια απρόβλεπτη διαταραχή
Η αποκαλούμενη «διαταραχή κατάρρευσης αποικίας» (Colony Collapse Disorder, CCD), που έχει ήδη εμφανιστεί σε πολλά μελίσσια στις ΗΠΑ, στη Βραζιλία, στον Καναδά αλλά και σποραδικά σε κάποιες ευρωπαϊκές χώρες - ευτυχώς, όχι, τουλάχιστον ακόμη, στη δική μας, όπως σημειώνουν οι επιστήμονες - μπορεί τελικώς να οδηγήσει σε κατάρρευση του οικοσυστήματος. Ετσι, η σύγκληση αυτή την εβδομάδα στην Αθήνα ομάδας εργασίας επιστημόνων από 25 διαφορετικές χώρες με πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών είχε τον οικουμενικό χαρακτήρα που της έπρεπε. Και αυτό διότι η εξαφάνιση των μελισσών αποτελεί ένα οικουμενικό πρόβλημα, ικανό να αγγίξει κάθε χώρα. Πόσο μάλλον μια χώρα σαν τη δική μας που στηρίζει μεγάλο μέρος της γεωργικής παραγωγής της στο μέλι κατέχοντας τη δεύτερη θέση σε αριθμό κυψελών στην ΕΕ, πίσω μόνο από την Ισπανία.
Στις ΗΠΑ όσοι ασχολούνται με τη μελισσοκομία κάνουν λόγο για μια απειλή η οποία από το φθινόπωρο του 2006, οπότε και εμφανίστηκε, ως και σήμερα οδηγεί σε «κατάρρευση» ολοένα και περισσότερους επαγγελματίες. Σε κάποιες Πολιτείες έχει παρουσιαστεί μείωση του πληθυσμού των μελισσών που κυμαίνεται μεταξύ 50% και 90%, συχνά μέσα σε μόλις μερικές εβδομάδες. Παρόμοια εικόνα εμφανίζεται στη Βραζιλία αλλά και στον Καναδά το τελευταίο διάστημα. Ευτυχώς η κατάσταση στην Ευρώπη είναι καλύτερη, αν και έχουν υπάρξει σποραδικές αναφορές μείωσης - παρότι μικρής - του πληθυσμού των μελισσών σε χώρες όπως η Γερμανία, η Ελβετία, η Ισπανία, η Πορτογαλία αλλά και η Βρετανία θέτοντας τους επιστήμονες σε επιφυλακή. Ευτυχώς, με τα μέχρι στιγμής στοιχεία, στην Ελλάδα ο πληθυσμός των μελισσών δεν έχει δεχθεί ιδιαίτερο πλήγμα.
Απλώς... εξαφανίζονται
«Ενοχο» για τον αφανισμό των μελισσών δεν είναι άλλο από το φαινόμενο CCD του οποίου τα βαθύτερα αίτια αναζητούν οι ειδήμονες σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Γης. Τι συμβαίνει όμως σε μια κυψέλη που έχει «χτυπηθεί» από τη διαταραχή κατάρρευσης αποικίας; Αρχικώς, ως και λίγες εβδομάδες πριν από την κατάρρευση, στην αποικία των μελισσών όλα κυλούν ήρεμα, χωρίς να υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια της καταστροφής που θα επακολουθήσει. Ξαφνικά όμως οι ενήλικες μέλισσες εξαφανίζονται, αφήνοντας πίσω τους μια κυψέλη γεμάτη μέλι, γύρη, τη βασίλισσα και ίσως μερικές εργάτριες. Οι μελισσοκόμοι στις ΗΠΑ, όπου έχει εντοπιστεί το φαινόμενο στο μεγαλύτερο εύρος του, αναφέρουν ότι οι αποικίες αυτές δεν περιέχουν νεκρά έντομα, ούτε εντοπίζονται νεκρές μέλισσες γύρω τους. Απλώς οι μέλισσες μια ωραία πρωία εξαφανίζονται επειδή λόγω διαφορετικών αιτίων... χάνουν τον δρόμο για το σπίτι και πεθαίνουν κάπου στη διαδρομή.
Η λίστα των υποψήφιων υπαιτίων για τη μυστηριώδη εξαφάνιση των μικρών αυτών εντόμων με την τεράστια σημασία για τη διατήρηση της ισορροπίας του περιβάλλοντος είναι μεγάλη. Εκτός από τις ασθένειες που παρουσιάζουν ούτως ή άλλως τα συγκεκριμένα έντομα, όπως η αμερικανική και η ευρωπαϊκή σηψιγονίες, η ασκοσφαίρωση ή η νοσεμίαση, ο σύγχρονος «δολοφόνος» τους, όπως όλα δείχνουν, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον άνθρωπο και τις δράσεις του. Χημικά, φυτοφάρμακα, τοξίνες, ακτινοβολία αποτελούν τους πρώτους παράγοντες που ενοχοποιούνται για την εμφάνιση της διαταραχής CCD και οι οποίοι δεν θα υπήρχαν χωρίς την καταστροφική, όπως αποδεικνύεται, παρέμβαση του ανθρώπου στη φύση.
Βασικοί ένοχοι
* Φυτοφάρμακα: Πειράματα που έχουν διεξαχθεί σε μεγάλα ευρωπαϊκά κέντρα έχουν δείξει ότι ορισμένα φυτοφάρμακα επιδρούν στον οργανισμό των μελισσών και για τον λόγο αυτόν όταν μια φαρμακευτική εταιρεία υποβάλλει αίτηση στο Ανώτατο Συμβούλιο Γεωργικών Φαρμάκων (ΑΣΥΓΕΦ) για να πάρει έγκριση για την κυκλοφορία κάποιου φαρμάκου, πρέπει να αποδεικνύει ότι το προϊόν της δεν βλάπτει τις μέλισσες. Ομως συχνά τα στοιχεία που δίνουν οι εταιρείες δεν είναι ακριβή, σημειώνουν οι ειδικοί τονίζοντας ότι στο παρελθόν εντομοκτόνο κατά της μελίγκρας το οποίο στη συσκευασία του ανέφερε ότι δεν είναι επικίνδυνο για τις μέλισσες οδήγησε σε θάνατο χιλιάδες ωφέλιμα έντομα.
* Φάρμακα για τις ασθένειες των μελισσών: Χημικά τα οποία χρησιμοποιούνται από τους ίδιους τους μελισσοκόμους ώστε να θέτουν υπό έλεγχο τις διαφορετικές ασθένειες που παρουσιάζονται στα μελίσσια, ενοχοποιούνται επίσης από ορισμένους ειδικούς για συμβολή στη διαταραχή CCD, ακόμη και αν η χρήση τους γίνεται σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις.
* Χημική ρύπανση: Στη «χημική» σούπα που κατηγορείται για την εξαφάνιση των μελισσών προστίθενται και άλλα περιβαλλοντικά χημικά, τοξίνες που έχουν συσσωρευθεί στα φυτά και οι οποίες περνούν στον οργανισμό των μελισσών όταν εκείνες συλλέγουν τροφή. Ο χημικός κίνδυνος όμως παραμονεύει οπουδήποτε: όταν οι μέλισσες πίνουν μολυσμένο νερό, όταν έρχονται σε επαφή με χημικά ή τα εισπνέουν μέσα σε σπίτια τα οποία «επισκέπτονται» ή ακόμη και έξω από την κυψέλη τους.
* Γενετικώς τροποποιημένα φυτά: Οι «μεταλλαγμένες» φυτείες που απαντώνται σε τεράστιες εκτάσεις στις ΗΠΑ έχουν προταθεί ως παράγοντας της εξαφάνισης των μελισσών, καθώς υποστηρίζεται ότι η γύρη και το νέκταρ που συλλέγουν τα έντομα από τα γενετικώς τροποποιημένα φυτά επιδρούν στον οργανισμό τους. Πολλές και διαφορετικές μελέτες έχουν ξεκινήσει επάνω στη συγκεκριμένη υπόθεση, ωστόσο δεν έχουν εξαχθεί τελικά συμπεράσματα.
* Ιός... ισραηλινής καταγωγής: Ενας από τους «υπόπτους» για την κατάρρευση των αποικιών των μελισσών είναι και ένας ιός ισραηλινής προέλευσης, ο αποκαλούμενος «ισραηλινός ιός οξείας παράλυσης» που εντοπίστηκε για πρώτη φορά το 2004. Σύμφωνα με ερευνητές του Πανεπιστημίου Κολούμπια στις ΗΠΑ αν και ο συγκεκριμένος ιός είναι μάλλον απίθανο να προκαλεί μόνος του τη διαταραχή, καθιστά τα μελίσσια πιο ευάλωτα στον αφανισμό. Γονίδια του ιού εντοπίστηκαν σε δείγματα από αποικίες που επλήγησαν από CCD στις ΗΠΑ και οι αναλύσεις έδειξαν ότι σχετίζονται με τη διαταραχή. Οι μελέτες συνεχίζονται.
* Ακτινοβολία: Ισως η παγκόσμια λατρεία για τα κινητά τηλέφωνα να αφανίσει τις μέλισσες, σημειώνουν ορισμένοι επιστήμονες οι οποίοι υποστηρίζουν ότι η ακτινοβολία που εκπέμπουν τόσο τα κινητά όσο και άλλα hi-tech γκάτζετ παρεμβαίνει στο σύστημα πλοήγησης των μελισσών και τις αποπροσανατολίζει. Μικρή μελέτη που διεξήχθη μάλιστα από ερευνητές του Πανεπιστημίου του Λαντάου στη Γερμανία έδειξε ότι μέλισσες αρνούνται να επιστρέψουν στην κυψέλη τους αν τοποθετηθούν κοντά της κινητά τηλέφωνα. Παράλληλα, και πάλι από γερμανικές μελέτες έχει προκύψει εδώ και αρκετά έτη ότι η συμπεριφορά των μελισσών αλλάζει όταν βρίσκονται κοντά σε πυλώνες υψηλής τάσης.
* Παράσιτα, νέοι παθογόνοι οργανισμοί: Ορισμένοι ειδικοί αναφέρουν ότι νέοι παθογόνοι οργανισμοί εισήχθησαν στις ΗΠΑ και προκαλούν τη διαταραχή στις μέλισσες. Ενα από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα αφορά το πρωτόζωο Nosema apis που ζει στο πεπτικό σύστημα της μέλισσας και το οποίο απαντάται εδώ και πολλά χρόνια. Το 2006 οι επιστήμονες εντόπισαν και ταυτοποίησαν στις ΗΠΑ ένα νέο είδος του πρωτοζώου, το Nosema ceranae, το οποίο παρουσιάστηκε σε αποικίες μελισσών που εμφάνισαν διαταραχή κατάρρευσης. Το πρωτόζωο αυτό απαντάται συχνά σε ασιατικές μέλισσες οι οποίες όμως δεν είναι ευάλωτες απέναντί του και σύμφωνα με ισπανούς ερευνητές που διεξήγαγαν ενδελεχείς αναλύσεις, εισήχθη σε ΗΠΑ και Ευρώπη και είναι το υπαίτιο για τις εξαφανίσεις μελισσών.
Ομάδα εργασίας στην Αθήνα
Ολες αυτές τις παραμέτρους συζήτησαν τις περασμένες Πέμπτη και Παρασκευή οι επιστήμονες από διαφορετικές χώρες που συγκεντρώθηκαν στην Αθήνα για να βρουν την άκρη του μίτου του αφανισμού της μέλισσας. Οπως ανέφερε στο «Βήμα» η βιολόγος, ερευνήτρια στο Εργαστήριο Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου δρ Μαρία Μπουγά «η ομάδα εργασίας που συγκεντρώθηκε τώρα στην Αθήνα μετράει περίπου τρία χρόνια ζωής και έχει ως στόχο τη διερεύνηση θεμάτων που αφορούν τα αίτια της απώλειας μελισσών, όπως είναι οι ασθένειες που τις πλήττουν. Τώρα η ομάδα αυτή αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθώς οι επιστήμονες έχουν πλέον να λύσουν και άλλον έναν σημαντικό "γρίφο" σχετικά με τις απώλειες των συγκεκριμένων εντόμων, το σύνδρομο κατάρρευσης των μελισσών, το οποίο έχει "χτυπήσει" κυρίως τις ΗΠΑ».
Η ελληνίδα επιστήμονας σημείωσε ότι όπως προέκυψε από την επιστημονική συνάντηση «η αλληλεπίδραση πολλών και διαφορετικών παραγόντων είναι αυτή που οδηγεί στη διαταραχή».
Στην Ελλάδα
Το φαινόμενο της εξαφάνισης των μελισσών από τις κυψέλες δεν έχει ακουμπήσει - τουλάχιστον ως αυτή τη στιγμή - την Ελλάδα, σύμφωνα με τα πρώτα στοιχεία. «Μια αρχική καταγραφή σε μικρό δείγμα δείχνει ότι οι απώλειες είναι συνηθισμένες, της τάξεως του 10%, και αποδίδονται σε διάφορες παραμέτρους, όπως σε γνωστές, κοινές ασθένειες. Σε κάθε περίπτωση βρισκόμαστε σε επιφυλακή, όπως και οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες» λέει η κυρία Μπουγά.
Πάντως, όπως υπογραμμίζει στο «Βήμα» ο διευθυντής του Εργαστηρίου Γεωργικής Ζωολογίας και Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών καθηγητής κ. Ν. Εμμανουήλ, και στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί ορισμένοι αποπροσανατολισμοί μελισσών, στην Πέλλα και στη Θεσσαλία, οι οποίοι αποδίδονται πιθανότατα στην έκθεση των εντόμων σε φυτοφάρμακα. Ο κ. Εμμανουήλ προσθέτει ότι «οι μέλισσες είναι άκρως κοινωνικά έντομα και ως φαίνεται η ανθρώπινη δράση διαταράσσει τις κοινότητές τους».
Οι μέλισσες κάνουν... χρυσάφι
Θα αναρωτιόταν κάποιος για ποιο λόγο μια μικρή και ταπεινή μέλισσα μπορεί να τινάξει στον αέρα όχι μόνο την οικονομία, αλλά και την ισορροπία του οικοσυστήματος. Την απάντηση μας δίνει η κυρία Μπουγά. «Εκτός του ότι η συγκεκριμένη διαταραχή πλήττει τη γεωργική παραγωγή και την οικονομία - ας μην ξεχνούμε ότι για τη χώρα μας το μέλι είναι ένα πολύ σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν -, έχει και ιδιαίτερη επίπτωση στο οικοσύστημα δεδομένου ότι οι μέλισσες αποτελούν τους κύριους επικονιαστές. Μεταφέρουν γύρη από το ένα άνθος στο άλλο και με δεδομένο ότι πληθυσμοί εντόμων άλλων ειδών που έχουν αντίστοιχο καθήκον έχουν μειωθεί σημαντικά λόγω χρήσης των εντομοκτόνων, οι μέλισσες λαμβάνουν τον ρόλο του κύριου επικονιαστή».
Ιδού η μελλοντική εικόνα, σε περίπτωση που δεν μπει ένα φρένο στην κατάρρευση των αποικιών των μελισσών: καταστροφή της παραγωγής πλήθους καλλιεργειών, όπως εσπεριδοειδών, μήλων, ροδάκινων, κερασιών, καρυδιών, αβοκάντο, σόγιας, σπαραγγιών, μπρόκολων, σέλινου, αγγουριών κ.ά. που εξαρτώνται από τις μέλισσες για την επικονίασή τους. Αξίζει να σημειώσουμε ότι τα φυτά που επικονιάζονται από έντομα αποτελούν το ένα τρίτο του ανθρώπινου διαιτολογίου και οι μέλισσες ευθύνονται για το 80% αυτής της επικονίασης. Μάλιστα, έχει υπολογιστεί ότι η προσφορά τους στη φύση φθάνει και ξεπερνάει το 15πλάσιο της αξίας όλων των προϊόντων της κυψέλης.
Να λοιπόν τι σημαίνει για τη φύση, αλλά και για τον καθένα μας κάθε μικρό μαυροκίτρινο έντομο που «καταρρέει». Εκείνο μας προσφέρει τον... χρυσό θησαυρό του χωρίς αντάλλαγμα. Τα αλόγιστα ανταλλάγματα που εμείς ζητούμε όμως καταστρέφουν τις αποικίες των μελισσών και δεν θα φταίνε οι μέλισσες όταν θα κινδυνεύσουν ποικιλοτρόπως και οι δικές μας αποικίες...
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ
* Σήμερα εκτρέφονται περίπου 1.400.000 μελισσοσμήνη.
* Με τη μελισσοκομία ασχολούνται περί τα 27.000 άτομα, εκ των οποίων ποσοστό 25% είναι επαγγελματίες (κατέχουν περισσότερες από 150 κυψέλες).
* Η ετήσια παραγωγή μελιού ανέρχεται στους 14.000 τόνους.
* Η μέση κατανάλωση μελιού στην Ελλάδα ανέρχεται σε 1,5 κιλό ανά άτομο τον χρόνο.
* Η χώρα μας κατέχει τη δεύτερη θέση σε αριθμό μελισσιών στην Ευρωπαϊκή Ενωση, μετά την Ισπανία.
* Η εγχώρια παραγωγή καλύπτει περίπου το 90% της κατανάλωσης.
* Το μέλι αποτελεί σημαντικό εξαγώγιμο προϊόν για τη χώρα μας. Οι κύριοι «πελάτες» μας, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας της Ελλάδος (ΕΣΥΕ), είναι το Ηνωμένο Βασίλειο, η Κύπρος, η Γερμανία, οι ΗΠΑ, η Γαλλία, η Ινδία και η Ισπανία.

Το ΒΗΜΑ, 06/04/2008 , Σελ.: H08
Κωδικός άρθρου: B15328H081
ID: 293810